Ikona

obraz sakralny powstały w kręgu kultury bizantyńskiej, wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne, charakterystyczny dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i greckokatolickiego. Pierwowzorem ikon były (prawdopodobnie, ponieważ nie ma pewności wśród historyków sztuki) portrety grobowe z Fajum lub wczesnochrześcijańskie malarstwo katakumbowe.

Dokumenty soboru nicejskiego II z 787 roku wspominają, że tradycja wykonywania ikon istniała od czasów apostolskich, nie ma jednak na to żadnych dowodów historycznych. Według tradycji autorem pierwszych ikon był Łukasz Ewangelista.Genezę ikony wywodzi się z portretowego malarstwa późnoantycznego. Informacje o istnieniu ikon Chrystusa, Marii, św. Piotra i Pawła oraz innych świętych znaleźć można po raz pierwszy w pismach Euzebiusza z Cezarei i Epifaniusza z Cypru w IV wieku. Przedmiotem kultu stały się ikony już w V w. (według pism św. Augustyna). Hypatiusz z Efezu wspomina po raz pierwszy o pokłonie przed ikoną w połowie VI w.

Teologii ikony obce jest pojęcie sztuki w zachodnim rozumieniu tego słowa, bowiem ikona, podobnie jak księga Biblii, pragnie być nade wszystko przekazem wiary, a nie dziełem artystycznym. Podobnie kult ikony jest swoistym jej czytaniem . Wymaga on znajomości języka ikony, przy czym nie chodzi tu jedynie o intelektualną znajomość języka symboli, którą można przyswoić sobie drogą „od zewnątrz” przez lektury i studia, ale o znajomość „od wewnątrz”, w której rozum przez modlitwę zostaje sprowadzony do serca, przywracając człowiekowi duchowa jedność. Można powiedzieć, ze ikona wymaga wiary i do wiary prowadzi. Większość ikon nie posiada podpisów wykonawców, bowiem zgodnie z zasadami malarze ikon w tworzonych przez siebie dziełach nie widzieli niczego własnego, autorskiego, a swój trud traktowali jako uświęcony wynik wspólnotowego doświadczenia Kościoła. Co więcej, artysta był traktowany jako natchniony przez Boga, ale zarazem wymagano od niego przestrzegania norm moralnych i obyczajowych.

Pisanie a malowanie ikon

Zasadniczym zadaniem ikony jest głoszenie i uobecnianie przez kolory tego, co opisuje nam Ewangelia słowami. Ikona więc, ma najpierw za zadanie głosić Dobrą Nowinę jak robi to Pismo Święte. Ma rodzić wiarę, która w człowieku rodzi się ze słyszenia. Dopiero na drugim miejscu ma dotykać umysłu przez swoje walory estetyczne. Tym samym najpierw ma być czytelnym Objawieniem Bożym – jak Pismo Święte – a dopiero na drugim miejscu, ma dotykać zmysłów swoim artyzmem, estetyką wykonania, techniką. Obraz ten ma najpierw poruszyć serce później umysł. Przemawianie ikony dzieje się za pomocą ściśle ustalonych schematów, znaczeń kolorów i gestów, zasadach cieniowania, proporcji twarzy i ciała, odwróconej perspektywie. Te zasady tworzą bardzo konkretny język, w którym litery i słowa zastępuje się kolorem, gestem… Widać więc iż nazywając czynność powstawania ikony malowaniem nie popełniamy żadnego błędu, bo rzeczywiście taki fakt ma miejsce. Jednak nie określamy wtedy do końca zadania ikony. Tym samym ikoną możemy nazwać obraz Buddy.

Prawidłowo trzeba więc określać czynność: ikonę pisze się malowaniem i ikona opisuje przez malowanie a malarz ikonę pisze malowaniem. Wtedy zawarlibyśmy w pojęciu zasadniczy cel ikony jakim jest opisywanie kolorami teologii. Jednak powstaje nam skomplikowany twór językowy. Nie mówimy przecież: Bóg zawiera w sobie Trzy Osoby Boskie, ale Trójca Święta, upraszczając pojęcie. Tym samym pojęcie pisać ikonę i artysta pisze ikonę, jest więc jak najbardziej prawidłowym pojęciem i zawiera w sobie konkretną informację o celu ikony. A co najważniejsze, dzięki temu nie mieści się już w tym pojęciu malowanie ikony Buddy. Spór pomiędzy malować a pisać ikonę jest świadectwem nieznajomości głębi teologicznej ikony i jej zasadniczego celu. A pojawienie się terminów: pisać ikonę, ikonopisarz; jest owocem próby prawidłowego, precyzyjnego określenia i rozróżnienia w dość bogatym świecie pojęć.